Rob de Wijk, bekend als oprichter van het Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en maker van een bekroonde podcastserie over geopolitieke ontwikkelingen, schetst hoe de wereld in razendsnel tempo aan het veranderen is. Oude bondgenootschappen vallen uiteen, nieuwe blokken ontstaan op het wereldtoneel. Ondertussen verwaarloost Nederland z’n landbouw, tot ontsteltenis van de hoogleraar. ‘Velen juichen toe dat de ‘vervuilende’ landbouw wordt verkleind, zonder acht te slaan op de desastreuze gevolgen van afname van de voedselproductie in Europa.’
Tevreden herkauwende koeien op eindeloze zandvlaktes. Rob de Wijk toont een dia van het grootste melkveebedrijf ter wereld, iets van 250.000 koeien in Saoedi Arabië. ‘Lekker buiten liggen middenin de woestijn.’ Hij is er geweest en kan er niet over uit. ‘Iedereen zegt: dat kan helemaal niet, maar het gebeurt dus gewoon wel. Dit is de toekomst, megamelkveebedrijven opgebouwd met Nederlandse kennis.’ Dat geldt ook voor het volgende plaatje, de grootste verticale hydrocultuurboerderij ter wereld in Dubai, met ‘ik weet niet hoeveel verdiepingen’. Eveneens opgebouwd met Nederlandse kennis. De boodschap die hij eraan koppelt is deze: ‘Zorg ervoor dat de landbouwsector in Nederland voldoende omvang houdt om op gebied van kennis en agrotechnologie voorop te blijven lopen. Anders word je straks aan de kant geschoven en voorbij gelopen.’
Defensie, zijn vakgebied, is wat Van Wijk betreft een sprekend voorbeeld van wat er gebeurt als je een sector jarenlang uitkleedt en verwaarloost. ‘Op Defensie is de afgelopen dertig jaar alleen maar bezuinigd. Het gevolg van het afschaffen van hele onderdelen van de krijgsmacht is dat ook de kennispositie is weggeëbd. Immers, als je je hightech afstoot, je onderzeeboten, dan kun je ze ook niet meer bouwen. Dan verdwijnt de kennis. Als we niet uitkijken, gebeurt met de agro-food sector precies hetzelfde. Als de sector te klein wordt, ben je niet meer in staat om Wageningen University overeind te houden. Dat wordt compleet vergeten door te ideologisch ingestoken politiek. ’
‘Ik zeg niet dat we ook stallen van 250.000 koeien moeten maken. Maar door klimaatverandering zou dat er wel eens een keer in kunnen zitten’
Strategisch belang
Hoogleraar Internationale Betrekkingen en Veiligheid Rob de Wijk is pleitbezorger van een krachtige agrofoodsector in Nederland en Europa, met voldoende omvang om relevant te blijven. ‘Het debat gaat in Europa te veel over duurzaamheid en kwaliteit, het belang van kwantiteit wordt uit het oog verloren’, stelt hij. Niet alleen vanwege de toonaangevende kennispositie, waarmee Nederland wereldwijd een grote naam opbouwde. Ook uit strategische overwegingen.
‘Kwantiteit is belangrijk om geopolitiek gewicht in de schaal te kunnen blijven leggen. Landbouw is een van de weinige strategische sectoren die we hebben in Europa. ASML kennen we allemaal, daarmee kun je geopolitiek bedrijven. Maar dat kunnen we ook met landbouw, juist met landbouw. Kijk bijvoorbeeld wat er gebeurde met de export van melkpoeder in de richting van China. China wil dat hebben, die melkpoeder. Omdat wij uitmuntende kwaliteit leveren. Omdat het voldoet aan de regels die we binnen de Europese Unie hebben afgesproken. Daar kun je wat mee. En je ziet nu dat in die geopolitiek het voor-wat-hoort-wat-principe oprukt, dat we elkaar onder druk kunnen zetten met grondstoffen. De agro- en voedselsector is daar een heel belangrijk voorbeeld van. Dus daar moet je iets mee.’
De wereld is uit elkaar aan het vallen
De Wijk hield op 7 november in Drachten, tijdens een bijeenkomst van de AgroAgenda Noord-Nederland, een gloedvol betoog. Ontwikkelingen als de opkomst van China als wereldmacht, Trump als Amerikaans president, de oorlog in Oekraïne, ze zorgen ervoor dat internationale betrekkingen rauwer worden.
‘De wereld is uit elkaar aan het vallen en dat heeft enorme consequenties, bijvoorbeeld voor de mondiale aanvoerketens.’ Hij noemt een voorbeeld, de recent controverse rondom Nexperia en de daaropvolgende ruzie met China. Minister Karremans besloot om het beheer over de chipfabrikant over te nemen, om te voorkomen dat Wingtech, het Chinese moederbedrijf van Nexperia cruciale chipkennis, octrooien en productiecapaciteit zou overhevelen naar China. Het land reageerde woedend en legde direct een exportverbod op voor Nexperia-chips die in China waren afgebouwd. Dit leidde tot tekorten of dreigende tekorten en daarmee een crisissituatie in met name de Europese auto-industrie. Ook publiceerde China als represaille namen van medewerkers van Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Een typisch voorbeeld van geopolitieke spanning tussen China en het Westen, dat zomaar verder uit de hand kan lopen.
Wie is Rob de Wijk
Rob de Wijk (1954) is een van de bekendste Nederlandse experts op gebied van internationale betrekkingen, geopolitiek en strategische vraagstukken. Hij studeerde hedendaagse geschiedenis en internationale betrekkingen aan de Rijksuniversiteit Groningen en promoveerde in 1989 aan de Universiteit Leiden met een proefschrift over NAVO-strategieën. Thans is hij hoogleraar Internationale Betrekkingen en Veiligheid aan de Universiteit Leiden. Ook is hij oprichter van The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), een belangrijke Nederlandse denktank over veiligheid en internationale betrekkingen. Ook is hij onder andere columnist voor Trouw en Nieuwe Oogst. Hij heeft verschillende boeken gepubliceerd over wereldpolitiek en veiligheid in een internationaal perspectief.
Hier zit wat De Wijk betreft de kern van waar het heden ten dage om draait. ‘Karremans vergat waar mijn instituut, het HCSS in Den Haag, al jaren voor waarschuwt: denk heel goed na wat je doet als het gaat om het verstoren van de mondiale aanvoerketens. Onze minister had best goede redenen om in te grijpen, maar de wijze waarop is cruciaal. Als je geen overleg pleegt met bondgenoten of met China, terwijl het op dat moment heel goed mogelijk was, dan heb je echt een probleem als land. Je moet je goed realiseren dat je als piepklein land totaal geen machtspositie meer hebt om een punt te kunnen maken tegenover een moloch als China. Een sterke food- en agrosector, waarmee je je onderscheidt en waarvan van landen afhankelijk zijn, kan de onderhandelingspositie een stuk sterker maken.’ Hij trekt het Nexperia-voorbeeld nog even door naar de vierde revolutie die in volle gang is: de datarevolutie waarbij vol wordt ingezet op robotisering, snel internet en kunstmatige intelligentie. ‘Dat raakt boeren ook. Moderne landbouwmachines kunnen niet zonder chips, dus we zitten op dit gebied compleet in de tang van China.’
Voedsel wordt strategisch handelswapen
Dat kennis, technologie en voedsel worden ingezet als strategisch handelswapen, De Wijk ziet het rondom gebeuren. In de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. De importheffingen van Trump en China dat keihard terugslaat door geen soja meer uit Amerika te kopen. De Britse boeren, die als gevolg van de Brexit amper nog een boterham verdienen. ‘Je kan je mee laten slepen door allerlei populisten die je gouden bergen beloven. Maar goed werken doet het niet.’ Wat volgens hem wel werkt is anderen afhankelijk maken van voedsel van uitmuntende, hoogwaardige kwaliteit, inclusief alle kennis die daarom heen zit.
‘Daarom zeg ik: de snel veranderende wereld dwingt ons tot serieus nadenken over onze voedselproductie.’ De Wijk is tegen die achtergrond groot voorstander van handelsakkoorden. ‘Mercosur biedt veel perspectief. Maar dan zijn Frankrijk en Nederland weer bang voor goedkope vleesimporten. Ik begrijp het allemaal wel, maar als je het niet als een groot systeem ziet, heb je wel een probleem. Pas daarom op voor blokkades van handelsakkoorden, ze lossen juist veel problemen op.’
Drie blokken: Westen, China en India
De wereld valt voor onze ogen uiteen in concurrerende blokken, stelt hij. ‘En concurrerende blokken hebben de neiging om dat wat ze produceren in eigen regio te houden. Maar het probleem is: veel van die grondstoffenstromen gaan dwars door de blokken heen. En dus worden die grondstoffenstromen steeds meer als wapen gezien.’
Hij schetst de blokken die er zijn nu. 1. Het Westen. ‘Dat is hard uit elkaar aan het vallen nu, met oplopende spanningen tussen Amerika en Europa.’ 2. China. ‘Dat groeit zo hard en wordt steeds meer de baas over Rusland. Rusland wordt een vazalstaat van China en dat komt omdat het niet lekker loopt met de oorlog in Oekraïne.’ 3. ‘Het blok Zuid, wat steeds meer gedomineerd wordt door India, die zich opwerkt als leider van de niet aan blok 1 of 2 gebonden landen.’ Hoe het precies uitpakt, kan hij niet voorspellen. ‘Maar we weten wel dat de grondstoffenstromen tussen die blokken continu een middel zijn om het andere blok op andere gedachten te brengen.’
De Wijk noemt China als de mondiale sleutelspeler. ‘China heeft een structureel voedseltekort met betrekking tot de bevolking. Dus ze moeten iets. Dat betekent dus dat je eigenlijk je Nederlandse, je Europese agrofoodsector moet proberen strategisch in te zetten naar China. Dan kun je de hele discussie over chips en grondstoffen ombuigen.’
Er is nog een heel belangrijke reden om in te zetten op meer voedselzekerheid en dat is klimaatverandering, doceert Van Wijk. Hij acht een opwarming van 3 graden realistischer dan het meevallende scenario van 1,5 graad. Prognoses van expert over de opbrengsten van landbouw naar 2050 laten zien dat de teelt van gewassen als gevolg van opwarming steeds meer opschuiven in Noordelijke richting. Zo krijgen Scandinavië en Rusland een veel gunstiger landbouwklimaat en alles wat daaronder zit, inclusief Nederland, een ongunstiger klimaat. ‘Dit betekent dat Rusland steeds meer zijn landbouwproducten kan gaan inzetten voor geopolitieke doeleinden.’
Daarnaast acht hij, door de klimaatverandering en het jarenlang structureel verwaarlozen van de voedselpositie, een halvering van de landbouwopbrengst in Europa niet onmogelijk. Daarom kan hij niks met mensen die zeggen dat we met onze landbouwproductie 2,5 keer de Nederlandse bevolking kunnen voeden en het dus wel wat minder kan. ‘Maar als iedereen dat gaat doen in Europa, dan zit er natuurlijk geen enkele rek meer in het systeem.’
‘Als de sector te klein wordt, ben je niet meer in staat om Wageningen overeind te houden. Dat wordt compleet vergeten door te ideologisch ingestoken politiek’
Moraal van het verhaal
De moraal van zijn verhaal? ‘Ga weg van het lokale denken, het denken op de millimeter. Je moet nadenken hoe je onderdeel bent van een mondiaal systeem. Identificeer je kwetsbaarheden op technologisch gebied. Waar komen mijn componenten vandaan? Hoe afhankelijk ben ik van China? Moeten we niet eens kijken of we dat uit Europa kunnen halen en hoe gaan we dat dan doen? Kan een sterke voedselpositie mij een sterkere uitgangspositie geven op het mondiale speelveld?’
‘In mijn ogen moet je veel meer inzetten op technologische innovatie en dat betekent ook dat er heilige huisjes omver worden geschopt. Neem zo’n stal van 250.000 koeien. Ik zeg niet dat we ook stallen van 250.000 koeien moeten maken. Maar door de klimaatverandering zou dat er wel eens een keer in kunnen zitten. Dat betekent dus dat je op een heel andere manier en een minder ethisch morele wijze over dat soort kwesties moet nadenken, zonder dierenwelzijn uit het oog te verliezen. Dat is wel eens lastig in een land waar veel mensen denken dat melk niet uit de koe komt, maar uit de fabriek. Gelukkig begint Europa het langzaam wel te begrijpen.’
Dit artikel verscheen eerder in Agrarische Magazine 2026. Een printmagazine dat is verspreid onder melkveehouders en akkerbouwers in Noord-Nederland.
