De prijs van landbouwgrond in Nederland steeg sinds 1965 van omgerekend € 5.000 toen naar gemiddeld € 64.000 in 2019. In Noord-Nederland ging de hectareprijs sinds 2009 met bijna € 20.000 omhoog. Is grond in 2030 überhaupt nog te betalen?
Hoeveel is mijn grond in 2030 waard? En kan ik die waarde als jonge boer nog financieren? Feit is dat de grondprijzen maar blijven stijgen: van omgerekend € 5.000 per hectare in 1965 tot gemiddeld € 64.000 anno 2009, blijkt uit CBS-cijfers. De hoogste gemiddelde grondprijzen worden betaald in de Flevopolders en delen van Zeeland. In de Noordoostpolder wordt zonder met de ogen te knipperen regelmatig € 120.000 betaald voor een hectare. De noordelijke delen van Friesland, Groningen en Drenthe noteren gemiddeld de laagste grondprijzen. Nergens in Europa zijn de grondprijzen zo hoog dan in Nederland. Frankrijk heeft met gemiddeld € 7.000 per hectare de laagste grondprijs, mede omdat de overheid sturend optreden. Bij verkoop van grond is de prijs gekoppeld aan de verdiencapaciteit van de grond: een boer moet zijn boekhouding laten zien om te grondprijs vast te stellen.
Over de top
De meest verse cijfers uit de database Grondmarkt Agrarisch Gebied zijn mogelijk een voorteken dat de prijs voor landbouwgrond in Nederland over de top heen is. In het eerste half jaar van 2019 daalde de prijs voor landbouwgrond in Nederland met 3 procent ten opzichte van de tweede helft van 2018. Vooral bouwland werd het afgelopen half jaar goedkoper. De prijs voor grasland bleef redelijk stabiel rond de € 57.000 gemiddeld. Het verhandeld grondareaal lag in de eerste helft van 2019 ruim 16 procent lager dan in dezelfde periode vorig jaar.
De cijfers onderstrepen de voorspelling van agrarisch econoom Harry Smit van Rabobank. Hij zei dit voorjaar op een voedselcongres in de Rode Hoed in Amsterdam dat de grondprijzen in Nederland hun piek met de € 64.000 wel zo’n beetje hebben bereikt. Smit wees toen op drie belangrijke factoren die de prijs bepalen. ‘Bij een lage rente stijgt de prijs, maar de rente is al laag en kan alleen nog maar stijgen.’ Daarnaast stelde Smit dat de opbrengstcapaciteit van de landbouw aan zijn top zit: een gewas en dus de grond kan niet nóg meer opleveren. Tenslotte verwacht hij dat de Europese hectaresubsidies voor boeren naar beneden gaan. Op basis van voorgaande elementen concludeerde hij dat de grondprijs de komende jaren stabiel tot licht dalend wordt.
‘Bij een lage rente stijgt de prijs van grond, maar de rente is al laag en kan alleen nog maar stijgen.’
Groei grond beleggers
Beleggingsmaatschappijen hebben op dit moment ongeveer 5 procent van de grond in handen. Het areaal aan erfpacht nam in de laatste tien jaar toe met circa 8.000 hectare. Een partij als ASR Nederland koopt actief grond op om deze vervolgens in erfpacht uit te geven. Boeren kopen dan de grond niet zelf, maar betalen een jaarlijkse pachtprijs in de vorm van een canon. Voor de pachtperiode wordt een termijn afgesproken van minimaal 26 jaar. De voordelen voor de boer zijn lange gebruikszekerheid en lage financieringslasten. Een nadeel is een maximale financiering van 70 procent van de marktwaarde. De grond wordt geen eigendom. De groei van erfpacht lijkt de komende jaren door te zetten, zeker nu banken afstevenen op negatieve rentebetaling op spaargeld. Daarnaast ziet de Rabobank een ontwikkeling dat jonge boeren minder waarde hechten aan het kopen van grond. ‘Ze staan meer open voor alternatieve vormen zoals erfpacht, pacht, ruilen, deelbouw of deelteelt. Het langer aanhouden van grond door de oudere generatie, die langzaam uitboert, speelt hierbij ook een rol.’
Collectief grondeigendom
De meeste partijen op de grondmarkt voorzien voor de komende jaren een redelijk stabiele grondprijs met lichte schommelingen naar beneden of naar boven. Melkveehouder annex makelaar Albert van Burgsteden uit Een, de tweede spreker op de openingsavond van de Agrarische Schouw ziet daarin ook geen schokkende verandering komen. ‘Of het nu natuurorganisaties, overheden, projectontwikkelaars of zonnepark-exploitanten zijn, stuk voor stuk hebben ze grond nodig. Zelfs als D66-er Tjeerd de Groot zijn zin krijgt door de intensieve veehouderij het land uit te jagen, verwacht ik geen daling van de grondprijs. Want naast de al genoemde partijen hebben akkerbouwers en melkveehouders gewoon meer grond nodig de komende jaren. Voor schaalvergroting, voor grondgebondenheid, voor ruimere vruchtwisseling, maar ook voor verdere verduurzaming ’, concludeert Van Burgsteden.
‘Zelfs als D66-er Tjeerd de Groot zijn zin krijgt door de intensieve veehouderij het land uit te jagen, verwacht ik geen daling van de grondprijs.’
Van Burgsteden ziet om zich heen dat het aankopen van grond steeds lastiger wordt voor boeren. ‘Maar dat geldt evengoed voor andere partijen. Kijk naar provincies of natuurorganisaties. Het aankopen van grond lukt misschien nog wel, maar dan moet je het nog inrichten en onderhouden. Dat kost klauwen met geld.’ Hij voorspelt om die reden dat grond in toenemende mate collectief eigendom wordt. ‘Boeren, natuurorganisaties, waterschappen, overheden en andere belanghebbenden, burgers wellicht, stoppen samen geld en energie in grondcoöperatie. De coöperatie koopt de gronden aan en er worden afspraken gemaakt over hoe de grond wordt beheerd. Boeren gaan dat beheer vervolgens doen door middel van pacht. Ze zijn dus zelf een stukje verpachter en geheel pachter. De grond zal in de regel minder productief zijn door de natuurwaarden die op de grond gerealiseerd moeten worden. Maar het geeft boeren wel grond onder het bedrijf en ruimte voor bedrijfsontwikkeling. Terwijl ook de natuur in Nederland met deze aanpak vooruit gaat.’
Grondcoöperatie Gagelvenne
Samen met agrarische natuurvereniging De Gagelvenne in Oldeberkoop heeft Van Burgsteden inmiddels al zo’n groene grondcoöperatie opgericht. Doel: de ontwikkelingsmogelijkheden van boeren én het behalen van maatschappelijke doelen vergroten. Bij dit model zitten er alleen boeren in de coöperatie. Zij kopen gezamenlijk grond aan, vervolgens wordt de grond onderling verdeeld en de boeren verplichten zich op minstens 10 procent van die grond maatschappelijke doelen realiseren. In het project van Gagelvenne wordt ook geprobeerd om met grondruil de verkaveling voor de boeren te optimaliseren. Maar er zijn ook andere vormen denkbaar (zie kader Dal en Beerze).
In Friesland wordt momenteel gewerkt aan het project Natuer mei de mienskip. Negen natuur- en landbouworganisaties werken hierin samen om op een betaalbare manier alle doelen en wensen in het gebied zo goed mogelijk gerealiseerd te krijgen. ‘Ik verwacht dat dit soort initiatieven er de komende jaren veel meer gaan komen.’
Dit artikel verscheen in uitgebreidere vorm ook in het magazine Agrarische Schouw dat is uitgegeven en verspreid vanaf 20 september 2019 in Noord-Nederland.
