Ze blokkeerden snelwegen, kieperden stront voor de deur bij overheidsgebouwen en bestormden op 24 februari zelfs de landbouwbeurs in Parijs tijdens een bezoek van president Emmanuel Macron. Franse boeren voerden de eerste maanden van dit jaar wekenlang actie en dat loonde. De Franse regering deed diverse toezeggingen, waarmee de rust voorlopig weer even is weergekeerd.
‘We krijgen overal de schuld van, moeten ons aan steeds meer regels houden, er wordt elk jaar meer van ons gevraagd, maar ondertussen verdienen we steeds minder’, vat een Franse melkveehouder de onvrede in het land treffend samen in de Franse krant Le Figaro. Waar hoorden we dat eerder? Het waarom van de harde Franse boerenacties is erg vergelijkbaar met de onvrede onder boeren in Nederland. Ook in tal van andere Europese landen vonden in de eerste maanden van 2024 stevige boerenprotesten plaats. De aanleiding mag dan overal anders zijn, de gemene deler is steeds dat boeren langzaam maar zeker verder verstrikt raken in de alsmaar opstapelende en strenger wordende regelgeving, zonder dat daar een beter verdienmodel tegenover staat. Daardoor komen boeren zowel financieel als mentaal steeds verder onder druk. Ook missen ze waardering voor de voedselproducten die ze maken.
Te klein en onvoldoende innovatief
In Frankrijk is het niet anders. Het land telt 65 miljoen inwoners en is de grootste producent van landbouwproducten in de Europese Unie. In 2022 werd een historisch exportrecord geboekt, ter waarde van € 84 miljard. Dit cijfer wordt in overgrote meerderheid gedragen door twee sectoren: wijn en graan. Tegelijkertijd importeren de Fransen ook steeds meer voedsel. 70% van al het fruit en 50% van het kippenvlees komt inmiddels uit het buitenland. Dit tot onvrede van de Franse boeren: tijdens de acties werden vrachtwagens met diepvrieskippen uit Oekraïne aangehouden, waarna de kippen botweg op de snelweg werden gedumpt. ‘Ook Nederlandse producten werden in sommige supermarkten gewoon uit de schappen gegooid’, vertelt een Nederlandse melkveehouder die boert in Frankrijk.
Een recent overheidsrapport duidt waarom Frankrijk in toenemende mate voedsel uit het buitenland importeert: ‘Het Franse boerenbedrijf is Europees gezien te klein van schaal en niet innovatief genoeg, terwijl de loonkosten, sociale lasten en belastingen wel stijgen.’ Met name de loonkosten in Frankrijk liggen hoog in vergelijking met veel andere Europese landen. Dit zorgt ervoor dat de Franse landbouw in internationaal verband steeds minder competitief is.
24 miljard kilo melk per jaar
Zuivel is dus niet de belangrijkste tak van de Franse landbouw, dat zijn de wijn- en akkerbouw. Frankrijk telt zo’n 60.000 melkveebedrijven en is met een jaarproductie van 24 miljard liter melk na Duitsland wél de grootste zuivelproducent van de EU. Van deze 24 miljard liter wordt ongeveer de helft verwerkt door coöperatieve zuivelverwerkers en de helft door particuliere verwerkers. Ter vergelijking: in Nederland wordt jaarlijks zo’n 14 miljard liter melk geproduceerd op ruim 11.000 melkveebedrijven. De gemiddelde bedrijfsomvang in Frankrijk ligt rond de 65 melkkoeien. Het houden van melkvee concentreert zich met name in het westen van Frankrijk, in de regio’s Normandië, Bretagne en de Loirestreek, waar het klimaat mild is en voldoende regen valt. In dit gebied wordt ruwweg een derde van alle Franse melk geproduceerd.
Volgens verschillende Nederlandse emigratiebureaus is in Frankrijk sprake van een goed ondernemingsklimaat voor boeren. Er is erg veel vergrijzing in de Franse landbouwsector. Het Franse ministerie van Landbouw onderkent dit, ziet het belang van voldoende boeren en stimuleert mede daarom bedrijfsovername en vestiging van agrarische bedrijven door jonge boeren. Een bijkomend voordeel is dat voor Nederlandse begrippen de grondprijzen in Frankrijk erg laag liggen. Door de lage bevolkingsdichtheid en gevarieerde, uitgestrekte natuur is er veel ruimte voor de landbouw. ‘De grondprijzen in twee van de belangrijkste Franse melkveeregio’s, Bretagne en Normandië, liggen tussen de € 3.000 en € 15.000. Er worden vaker prijzen van beneden dan van boven de € 10.000 per hectare betaald’, zegt Moniek Uijterwaal van het Franse emigratiebegeleidingskantoor Quatuor Transactions.
Stabiele melkprijs in Frankrijk
De melkprijs in Frankrijk kent minder fluctuatie zoals Nederlandse melkveehouders die kennen. Dat komt omdat de Franse zuivelverwerkers en supermarkten jaarlijks afspraken maken over de melkprijs op basis van de actuele marktsituatie en kostprijs. Dit zorgt voor enige mate van prijsbescherming, waarmee de pieken en dalen wat uit de melkprijsontwikkeling worden gehaald. In 2022, toen de melkprijs in Nederland hoog was en bijvoorbeeld voor FrieslandCampina over het hele jaar uitkwam op ruim € 53 per honderd liter melk, bleven de Fransen ver achter met melkprijzen tussen de € 42 en € 44. Ook de meeste andere Europese zuivelondernemingen betaalden in 2022 een melkprijs van tussen de € 51 en € 56 cent per honderd liter, zo blijkt uit de Europese melkprijsvergelijking van de European Dairy Farmers (EDF) in samenwerking met ZuivelNL. Maar afgelopen jaar deden de vier grootste Franse zuivelondernemingen het juist wat beter dan de meeste andere Nederlandse en Europese zuivelfabrieken. Sodiaal betaalde gemiddeld € 47 tegen € 44,78 per honderd liter melk van FrieslandCampina. Ook Savencia (€ 45,50), Danone (€ 46,33) en Lactalis (€ 44,53) scoorden een betere melkprijs dan de Nederlanders.
Een kenmerk van Frankrijk is dat het veel wetten en regels voor heeft. De bureaucratie tiert welig, vindt de Franse boerenvakbond FNSEA. Voor het planten van alleen al een simpele heg tussen stukken weiland – wat zelfs nog wordt gestimuleerd door de overheid – moeten bijvoorbeeld veertien vergunningen worden aangevraagd of procedures worden doorlopen. Nog een voorbeeld: een boer is verplicht om bij een waterkraan in zijn stal een bordje te hangen met daarop een afbeelding van een waterkraan. En die regels en regeltjes worden allemaal gecontroleerd.
Administratieve lasten
Moniek Uijterwaal van het Franse Quatuor Transactions vertelt dat de Franse regering naar aanleiding van de boerenprotesten heeft beloofd flink te snijden in de hoge administratieve lastendruk en vele regels en regeltjes.’ Ook de verhoging van de belasting op diesel werd geschrapt. Verder belooft de regering hard op te treden tegen supermarkten die zich niet houden aan de regels voor een eerlijke beloning voor boer en tuinder. Ook zegde de regering € 150 miljoen aan sociale steun toe aan de Franse veehouderij. En een plan om pesticidengebruik te verminderen, is tijdelijk stopgezet. Tot ergernis van Franse milieuorganisaties, die erop wijzen dat Frankrijk zeker niet het strengste land is als het gaat om milieueisen. ‘Frankrijk heeft 283 ingrediënten van bestrijdingsmiddelen die nog steeds zijn toegestaan: dat is aanzienlijk meer dan in Duitsland, België of Nederland’, laat een woordvoerder weten in Le Figaro.
Met de toezeggingen van de Franse regering – in combinatie met de versoepelingen in regelgeving voor boeren die de Europese Commissie in Brussel heeft aangekondigd – lijkt de rust in Frankrijk, na weken van harde boerenacties, een beetje weergekeerd in het land.
Melk van het Noorden is van 19 tot en met 22 maart on tour. Met een bus vol agrarische ondernemers gaan we dan op bezoek bij diverse melkveebedrijven in Bretagne en Normandië. De trip is te volgen via onze facebookpagina.
