‘Kringlooplandbouw is best nog lastig’

Nitraatrichtlijn, fosfaatrechten, PAS en klimaat: er komt veel op de boer af. Niets nieuws onder de zon, stelt onafhankelijk adviseur Frank Verhoeven van Boerenverstand. ‘Eigenlijk gaat het iedere keer om hetzelfde. Het is de kunst om als boer de grote lijnen in het hoofd te houden.’

De kringloopgedachte die nu centraal staat in de landbouwvisie van minister Carola Schouten is ook niet nieuw. Eind negentiger jaren koersten de Wageningse wetenschappers Jaap van Bruchem en Jan Douwe van der Ploeg samen met een groep boeren in de Noordelijke Friese Wouden al op een beleid met meer oog voor de hele kringloop. Eiwitarm en structuurrijk voeren leidt tot gezondere koeien, betere mest, betere bodemvruchtbaarheid en daarmee tot een betere kwaliteit voer van eigen land, daar draait het in feite om, stelt Frank Verhoeven. Hij haakte aan bij het project in de Friese Wouden en stond mede aan de wieg van de KringloopWijzer. Verhoeven begon zijn carrière bij de vakgroep Rurale Sociologie van Wageningen Universiteit. In 2005 richtte hij het adviesbureau Boerenverstand op. Als onafhankelijk adviseur is hij betrokken bij veel projecten waarbij de KringloopWijzer in de praktijk wordt gebruikt en uitgebreid. Zoals nu door FrieslandCampina, die onderdelen van de KringloopWijzer wil gebruiken voor het duurzaamheidsprogramma Foqus Planet. Ook heeft Verhoeven zijn input mogen leveren aan de landbouwvisie van minister Schouten.

Rekenregels

Wat werkt er voor het klimaat

Naast de ammoniak-, nitraat- en fosfaatdiscussie komt de nadruk nu steeds meer op het klimaat te liggen. Wat kan een boer doen om zijn bedrijf ‘klimaatvriendelijk’ te voeren? Volgens Frank Verhoeven zijn meerdere opties mogelijk, in willekeurige volgorde:

• Zo weinig mogelijk kunstmest en zo hoog mogelijke benutting van eigen mest

• Zo weinig mogelijk krachtvoer en zo hoog mogelijke benutting van eigen voer

• Wat er aangekocht wordt zijn zoveel mogelijk reststromen, zoals bierbostel en perspulp

• Langere levensduur van de melkkoeien waardoor er minder jongvee nodig is

• Maximaal weidegang zorgt voor minder ammoniakemissie en er is minder diesel nodig

• Een bouwplan gericht op maximale CO2-vastlegging en zo weinig mogelijk emissie van lachgas

• Energie besparen en energie opwekken uit wind en zon

Hij kent de klachten dat de KringloopWijzer teveel een boekhoudinstrument is geworden. ‘Het positieve aan de KringloopWijzer is dat er nu één instrument is waar alle rekenregels inzitten en dat wetenschappelijk onderbouwd is. Maar je hebt wel administratieve handelingen nodig om de gegevens in te voeren. Daarna kan iedereen eruit halen wat hij nodig heeft. De provincie wil gegevens over ammoniak, het rijk over stikstof en fosfaat en de zuivel heeft interesse in de methaan- en CO2-uitstoot. Voor de boer is het vooral een instrument dat laat zien of er niet te veel krachtvoer en kunstmest wordt gevoerd en of het eigen land en het eigen voer wel goed benut worden.’ Hij kent ook de klachten van met name extensieve graslandboeren dat de KringloopWijzer voor hen negatief uitpakt. ‘Het probleem is dat de KringloopWijzer in de praktijk nog te veel als BEX wordt gezien; dat is een hardnekkige misvatting. BEX is het enige bedrijfsspecifieke systeem waarmee de boer voor de wet mag rekenen. Hierdoor kan alleen op koeniveau winst geboekt worden ten opzichte van forfaitaire normen. De extensievere bedrijven hebben daar minder baat bij omdat zij geen mest hoeven af te voeren. De KringloopWijzer is echter meer dan de BEX en kijkt naar het hele bedrijfssysteem, dus ook naar de onderste helft van de kringloop, de mest en de bodem. Dat deel sluit meer aan bij de kringloopgedachte.’

Bedrijfsspecifiek

Tijdens de behandeling van de landbouwbegroting in de Tweede Kamer werd uitvoerig gesproken over de toekomstvisie van minister Schouten en de kringlooplandbouw die zij voor ogen heeft. De visie is positief ontvangen, maar de vraag is nu hoe dit in concreet beleid is om te zetten. Verhoeven is blij met de motie van D66-er Tjeerd de Groot die pleitte voor een bedrijfsspecifieke norm waarin de kringloopefficiëntie leidend is. Want dat is precies wat hij ook voor ogen heeft. Concreter: voor Verhoeven kan de kringloopgedachte leidend zijn in het beleid als wordt gestuurd op stikstof- en fosfaatefficiëntie. ‘Dat betekent: minder eiwit voeren, mest uitrijden onder de meest optimale omstandigheden, zelf kiezen voor stalsysteem en uitrijdmethode, dat soort zaken. Het komt dan weer aan op vakmanschap in plaats van voldoen aan allerlei regels en technische verplichtingen.’

Klimaat

‘We moeten sturen op doelen in plaats van op middelen’

Die wet- en regelgeving is nu zo complex dat het elkaar tegenwerkt verloren. ‘Neem de klimaatdiscussie, daar gaan we dezelfde fout maken als bij de aanpak van ammoniak via emissiearme stalsystemen en aanwendingsmethoden. Als je alleen naar de methaanuitstoot van de koe kijkt, is er maar één conclusie mogelijk: minder koeien. Dat betekent in de praktijk een hogere melkproductie per koe. En dat zou weer betekenen dat er meer koeien op stal komen die meer krachtvoer en mais en minder gras eten. En dat is juist wat we niet willen. Je moet de kringloopefficiëntie in zijn geheel beoordelen.’

Biodiversiteit

De maatregelen die boeren nemen om de biodiversiteit te vergroten kun je nu nog niet kwijt in de KringloopWijzer, erkent Verhoeven. ‘We zijn wel bezig met een systeem waarop je per perceel kunt aangeven welke maatregelen je daarop uitvoert en welke maatregelen je nog zou kunnen nemen. Boeren doen al veel, maar met zo’n kansenkaart kan een boer beter laten zien wat hij al doet. Bijvoorbeeld dat hij permanent grasland heeft en aan weidevogelbeheer doet.’‘We zitten in een tijdperk dat er veel op een bedrijf afkomt. De kringloopvisie van de minister is positief, maar die moeten we nu ook invullen vanuit de mensen in de praktijk die er al vele jaren mee bezig zijn. Dus regels die beter op elkaar aansluiten en niet tegenstrijdig zijn. In de praktijk betekent dat toch de hoofdlijnen blijven volgen: minder eiwit aankopen, de eigen mest beter inzetten, een hogere benutting van het voer van eigen land en meer natuurinclusief. Dat is niet veranderd, daar waren ze in de Friese Wouden twintig jaar geleden al mee bezig.’

Thema-avond over kringlooplandbouw

Frank Verhoeven en melkveehouder Bouke Meijer uit Witteveen spreken 3 december op een bijeenkomst over kringlooplandbouw in Heerenveen, georganiseerd door Kenniscoöperatie Niscoo. Er wordt uitgebreid aandacht besteed aan wat er al gebeurt in de praktijk, wat melkveehouders kunnen oppakken en waar de uitdagingen nog liggen. De vrij toegankelijke bijeenkomst is in het Abe Lenstrastadion in Heerenveen en begint om 20.00 uur. Opgave via www.niscoo.nl